Mazıdağı İlçesi:

 a)       İlçenin Tarihi :

İlçe merkezinin bir yerleşim yeri olması Bizanslılara kadar uzanmaktadır. İlçemiz  Fransız İşgalinden 21 Kasım l919 da  tamamen kurtarılmıştır. Önce Savur  ardından da Derik ilçesine bağlı bir nahiye iken 9 Haziran 1937 yılında ilçe statüsü kazanmıştır. İlçenin eski adı Şamrah olup, "Şamrah" ismini Diyarbakır dan Şam'a giden kervan yolu üzerinde oluşu nedeni ile almıştır. Mazıdağı ismi ise, etrafının dağlarla çevrili olması ve bu dağların mazı ağaçları ile kaplı oluşundan almıştır.

Zambırhan ve Asrihan iki mağaraları Taş Devrinden kalmadır.
Kervanların bu mağaraları daha sonraları konaklama amacı ile kullandıkları anlaşılmıştır. İlçenin batısında Şamrah Kalesi namıyla anılan kalenin yanı sıra Gümüşyuva Köyünde Bizanslılar tarafından bulunup işletilen gümüş madeni ve bu madeni korumak amaçlı yapılan kale ve müstahkem yerler aynı yerde bulunan Kilise kalıntıları tarihi bir nitelik taşımaktadır.

  b)      Coğrafi Yapısı:

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Dicle bölümünde Mardin ilinin Kuzey Batısında bulunan bu ile bağlı bir ilçe merkezidir. Güneyinde Derik, doğusunda Merkez ve Savur ilçesi, kuzeyinde Diyarbakır’ın Çınar ilçesi, batısında ise Urfa’nın Viranşehir ilçesi bulunmaktadır. Mazıdağı 94 km’lik Diyarbakır-Mardin karayolunun 50. km’sine, 12 km’lik yol ile bağlıdır. İlçe Matematik konum olarak 40-41 doğu meridyenleri ve 37-38 kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. İlçenin denizden yüksekliği 1030 metre olup, yüzölçümü 869 km2 ‘dir.

Orman alanımız 38.925 Ha. Ormanlık, 182.878,5 Ha. Açık alan olmak üzere toplam 221.803,5 Ha. Orman sahası mevcuttur. Mevcut ormanlar genelde Mazı ve Meşe ağaçlarından oluşmaktadır.  İlçemizde yazlar sıcak ve kurak,  kışlar soğuk ve yağışlıdır, tipik bir karasal iklim görülmektedir.

c)  Nüfus Durumu:

Adrese Dayalı Nüfus sayımı doğrultusunda 31.12.2009 tarihinde İlçe Merkezinde 10.189, Köylerde 22.209 kişi olmak üzere toplam 32.398 kişiden oluşan nüfus tespiti yapılmıştır.

d)  İdari Yapı Durumu :

İlçeye bağlı 51 köy, 19 Mezra olmak üzere toplam yerleşim yeri 70 dir, 2 Mezra boştur. Köy ve Mezralarda toplu yerleşim hakimdir. İlçeye bağlı Bucak bulunmamaktadır.

e)      Sosyal Durum:

İlçemize bağlı köylerde geçmişten gelen kan davaları vardır. Özellikle son yıllarda köylerde kan davalarında artma vardır. İlçede aileler arasında meydana gelen husumetleri ortadan kaldırmak için Devlet ve İlçenin ileri gelenleri bu konuda girişimde bulunsalar bile barışmalarda maddi sebepler göz önünde bulundurulduğundan bu girişimler sonuçsuz kalabilmektedir.

İlçe halkı genelde toprağa bağlı olup, ekonomik nedenlerden dolayı genelde Manisa, Adapazarı, Ankara, illerine geçici olarak göç etmektedir. Ekonomik yönden Diyarbakır ili, Mardin ili ve Kızıltepe ilçesi ile bağlantı vardır.

İlçede; Pazar, Panayır ve Festival gibi sosyal ve ticari etkinlikler düzenlenmemektedir.

İlçemizde 3 aşiret bulunmakta olup halkın üzerinde pek etkileri yoktur. Bunlar, Gançoi, Yakubi, Bilekçi aşiretleridir.

Pirğetap Türbesi:  İlçemiz Ömürlü Köyünde bulunan PİRĞETAP türbesi ile ilgili yazılı bir belge olmayıp bir din bilgini olduğu nakledilmektedir. İlçemize ait önemli bir Dini ziyaret yeridir, Özellikle Perşembe, Cumartesi ve Pazar günleri ziyaretçi akına uğrar.

Sultan Şeyhmus Türbesi: İlçemiz Yüce köyünde Mardin yolu üzerindedir, Asıl adı Şeyh Musa Ez-Zulidir. 1077-1164 yılları arasında yaşamıştır. İlçemizin dini açıdan en çok ziyaret edilen yeridir. Turizm açısından önemli bir yeri vardır. 2008 yılında restore edilmiştir. Şanlıurfa, Diyarbakır, Batman başta olmak üzere bir çok ilden ziyaretçi gelmektedir. Özellikle bahar başlangıcı ile birlikte ziyaretçi sayısı artar, hafta sonları aşırı kalabalık olur, günde 150-400 arası kurban kesilir,  ziyaretçiler hem dini ziyaret hem de mesire amacı ile gelmektedirler.

Dermetinan Kalesi: Mazıdağı ilçesinin 20 km. kuzeybatısında ve Gümüşyuva Köyü sınırları içindedir. Mardin’den sonra Diyarbakır’ın fethine karar veren Timur, Mezopotamya’ya Karadağ yönünden açılan boğaza hakim olma, Mardin ve Diyarbakır’ın birbirine yardım yollarını kapatma, her iki tarafın geçidini emniyet altına almak amacıyla arazi üzerinde keşifler yaptırmış ve ilk iş olarak kendisine geçit vermeyen Dermetinan Kalesinin fethini emretmiştir. Kalenin fethi beklendiği gibi kolay olmamıştır. l50 m. yüksekliğinde bir tepenin üst düzlüğüne inşa edilen kale Timur’u uzun zaman uğraştırmıştır.

Dermetinan Kalesinde dikkati çeken bir özellik Bizans döneminden kalma, kapısında iki mühür bulunan mermer bir mezarlıktır. Burada duvar kabartmalarının orijinal yapısı oldukça önemlidir. Kale, Bizanslılar tarafından yaptırılmıştır. Sekiz burç ve gözetleme kuleleri, kuzeye açılan tek kapı ve içerdeki su sarnıçları bulunmaktadır.

Zarzavan Kalesi-Sammachisacane (Mardin-Diyarbakır karayolu üzerinde)  İpek yolunun en güzel köşelerinden birinde 50 m. yükseklikteki bir tepe üzerine inşa edilmiştir. Yapılış amacı tamamıyla kervan ticaretiyle uğraşanların güvenliği içindir. Timur’un Mardin’i zaptetme girişimleri sırasında bu kale ele geçirilmiş, karşı koyanlar öldürülmüş ve ardında bir harabe bırakılarak çekilip gidilmiştir.